Hamilelik dişlerin tedavisi açısından 3 dönemde incelenir:
0–3 aylık dönem (1.trimester ); bu dönem hamileliğin en hassas olduğu dönemdir. Ağrıya neden olan ve müdahale edilmediğinde anneye ve bebeğe zarar verebilecek durumlarda diş tedavileri yapılabilir.
3–6 aylık dönem (2.trimester ); hamilelik sonuna kadar ertelenmesi uygun olmayan diş çekimleri, dolgular, kanal tedavileri yapılabilir. Müdahalelerin yapılması için en uygun dönemdir.
6-9 aylık dönem (3.trimester ; bu dönemde bebek anne karnında oldukça büyümüştür ve doğum yaklaşmaktadır. İlk 3 aylık dönemde olduğu gibi acil tedaviler dışında herhangi bir uygulama yapılmamalıdır.
Diş hekimine ne zaman gidilmelidir?
Hamilelik planlanıyorsa veya hamile olunduğundan şüpheleniliyorsa diş hekimi ziyaret edilmelidir. İlk 3 aylık dönemde temizlik yapılması uygundur. Diş hekimi hamileliğin kalan dönemi için bir tedavi takvimi hazırlayacaktır. İkinci 3 ayda da ağız dokularında meydana gelen değişikliklerin ve ağız bakımının etkinliğinin değerlendirilmesi ile birlikte tekrar temizlik önerilebilir. Duruma göre üçüncü 3 aylık dönemde de tekrar randevu verilebilir fakat tüm bu seanslar mümkün olduğunca kısa süreli olmalıdır.
Hamileliğin Ağız Diş Sağlığına Etkileri Nelerdir?
Hamilelikte tükürükteki asit miktarı artmakta ve dişler çürümeye yatkın hale gelmektedir. İlk aylarda görülebilen kusma sonrasında, annenin ağız hijyenine dikkat etmemesi de çürük riskini arttırmaktadır.
Hamilelik sırasında ağız sağlığında bazı değişikliklerin olacağı bir gerçektir. En önemli değişiklik östrojen ve progesteron hormon düzeylerindeki artış olup, bu durum da dişler üzerindeki plak birikiminin artması ile bağlantılıdır. Eğer plak uzaklaştırılmazsa dişeti iltihabına (gingivitis) neden olur. Bu durum “hamilelik gingivitisi” adını alır. Dişeti kırmızı, hacim olarak artmış, hassas ve kanamalıdır. Hamilelik gingivitisi genellikle, hamileliğin 2. ayında başlayıp, 8. ayında en üst seviyeye çıkar. Bu tablo daha çok 2. üç aylık dönemde hamile kadınların çoğunluğunu farklı şiddette etkiler. Eğer gingivitis zaten mevcutsa hamilelik sırasında şiddeti artabilir ve tedavi edilmezse periodontitise ilerleyebilir.
Eğer hamilelik planlanıyor ise anne adayları mutlaka bir diş hekimi kontrolünden geçmeli, hamilelik öncesinde varsa diş ve dişeti problemleri giderilmelidir. Ağız bakımı iyi olmayan ve dişetlerinde iltihap olan hamilelerin dişetlerinde “Hamilelik Tümörü” gelişme riski de vardır. Bunlar iltihaba bağlı gelişen dişeti büyümeleridir. Genellikle doğum sonrası kendiliğinden geçmektedir, ancak çiğneme, fırçalama güçlüğü ve aşırı ağrı gibi sorunlara neden oluyorsa diş hekimi kontrolünden geçilmelidir.
“Hamilelik döneminde annenin dişlerinden kalsiyum çekildiği ve bu nedenle her bebeğin anneye bir diş kaybettireceği” inancı kesinlikle doğru değildir. Eğer gıdalarla yeterli kalsiyum alınamazsa bebeğin gelişimi için gerekli olan miktar annenin kemiklerinden karşılanır. Dişlerden kalsiyum çözünmesi olmaz.
Hamilelik döneminde vücuttaki dengenin bozulması dişlerin çabuk çürümesine uygun bir ortam yaratır. Bu dönemde dişlerin daha çabuk çürümelerinin nedenleri şunlardır;
● Bebek beslenen dönemde tatlıya, abur cubura aşırı istek belirir ve bunlar yendikten sonra diş fırçalama ihmal edilebilir,
● İlk aylarda görülen kusmalardan sonra anne ağız bakımına yeterince özen göstermeyebilir,
● Gebelik hormonlarının (östrojen, progestron) etkisi ile dişetleri daha çabuk kanayan anne, dişlerini fırçalamaktan kaçınır.
Ağız Sağlığının Hamileliğe Etkisi
Periodontal enfeksiyonlarla erken doğum, düşük doğum ağırlığı, preeklampsi, hamilelik hipertansiyonu, gestasyonel diyabet, düşük gibi olumsuz hamilelik sonuçları arasında bir ilişki olabileceği düşünülmektedir. Bu nedenle hamileler, ağız bakımlarına ve beslenmelerine daha fazla özen göstermelidir.
Hamilelerde Röntgen Çekimi
Bu dönemde dental problemlere bağlı şikayetlerin geçici olarak çözümlenmesi filmsiz de olabilir, asıl tedavi doğumdan sonraya bırakılabilir. Dental tedavinin aşamalarının takibi için film çekilmesi uygun değildir (kanal tedavisi vb.). Gerektiğinde başarısız tedaviler doğum sonrası tekrarlanmalıdır.
Annenin genel sağlığının söz konusu olduğu önemli tablolarda yaklaşım farklı olabilir. Tanı için filmin kaçınılmaz olduğu durumlarda; her ne kadar diş hekimliğinde çekilen röntgenlerde verilen radyasyon miktarı çok az ve karın bölgesine çok yakın değilse de gelişmekte olan bebeğin ışın almasını önlemek için mutlaka kurşun önlük kullanılması gerekir.
Hamilelerde İlaç Kullanımı: Hamilelik döneminde kullanılan tetrasiklin grubu antibiyotikler “Tetrasiklin Renklenmesi” denilen geri dönüşü olmayan renklenmelere neden olur. Bu grup dışında kullanılan antibiyotiklerin, penisilin ve türevlerinin dişlerde renklenmeye neden olduğuna veya zarar verdiğine dair bilimsel bir veri yoktur. Ancak hamilelikte kullanılan her türlü ilacın anne adayını takip eden doktorun kontrolünde kullanılması gerektiği unutulmamalıdır.
Hamilelikte Beslenme
Hamilelikte iyi beslenme annenin olduğu kadar doğacak bebeğin de diş sağlığını olumlu yönde etkileyecektir. Bebeğin diş gelişimi hamileliğin ikinci ayından itibaren başlar. Sağlıklı diş gelişimi için kalsiyum, fosfor ve vitamince zengin besinler yeterince alınmalıdır. Hamilelikte anne adayı D vitamini, kalsiyum (günlük 1200-1500mg), C ve B12 vitamininden zengin gıdalar almalıdır. Anne adayları hamileliğin ilk ayından itibaren abur cubur yiyeceklerden kaçınmalıdırlar. Ağız içinden uzaklaştırılmayan tüm besin artıkları, dişler üzerinde birikerek çürük oluşumunu hızlandırır.
Hamilelikte Ağız Bakımı
Hamileliğin ilk aylarında görülen kusmalar, değişen beslenme alışkanlıkları ve hormonal değişimlerin etkisiyle dişetlerinde hassasiyet ve kanama olabilir. Kanama nedeniyle anne adayları diş fırçalamayı bırakmamalıdır. Dişeti iltihabı dişlerin ve dişetlerinin etkin bakımı ve temizlenmesi ile önlenebilir. Her gün en az 2 kez, mümkün olan durumlarda her yemekten sonra dişler fırçalanmalıdır. Özellikle ilk 3 aylık dönemde bulantı ve kusmaları önlemek için oldukça küçük başlı fırçalar kullanılmalı gerekirse macunsuz fırçalanmalı ve bunun yanı sıra arayüz temizliği(dişipi ve/veya arayüz fırçası kullanımı, ağız duşu kullanımı) yapılmalıdır. Diş hekimleri tarafından, fırçalama metodu kişilerin ağzında uygulamalı olarak anlatılarak hijyen eğitimi verilmelidir.Diş hekiminin önerisi olmadığı sürece ağız gargarası kullanılmamalıdır.
Sağlıklı dişeti olan bireylerde hamilelik döneminde de iyi bir ağız hijyeni sağlanırsa hiçbir şekilde diş iltihabı oluşmaz.
Hamilelikte Diş Tedavisi
Hamilelikte kontrol amacı ile düzenli olarak diş hekime gitmek gerekir. Şiddetli ağrı ve iltihabın olduğu durumlarda tedavi hamileliğin hangi döneminde olursa olsun yapılmalıdır. Özel durumlar haricinde diş tedavisi ve diş çekiminin hiçbir sakıncası yoktur. Ancak seanslar mümkün olduğunca kısa tutulur. Anestezi ve ilaç verilmesi gereken durumlarda kadın doğum uzmanı ile irtibat kurulabilir. Ertelenebilecek işlemler doğumdan sonraya bırakılır.
Bebeğin Diş Sağlığı İçin Alınması Gereken Önlemler
Bebeğin diş gelişimi anne karnında başlar. Bu dönemde anne hem kendi sağlığı hem de bebeğinin diş gelişimi için dengeli beslenmeye dikkat etmelidir. Diş sağlığı için protein, A vitamini (et, süt, yumurta, sarı sebze ve meyveler), C vitamini (narenciye, domates, çilek), D vitamini (et, süt, yumurta, balık) ve kalsiyum (süt ve süt ürünleri, yeşil yapraklı sebzeler)dan zengin gıdaların yeterince alınması gerekir. Bunun yanı sıra bilinçsiz ilaç kullanımından kaçınılmalıdır. Kullanılan ilaçlar bebeğin diş sağlığının yanı sıra genel vücut gelişimini de olumsuz yönde etkileyebilecektir. Bebeğin diş sağlığı konusunda bilgili olmak, çocuğunuzun ömür boyu sağlıklı dişlere sahip olmasında ilk basamaktır.
Kaynaklar
1. TDB, Hamilelik ve Ağız Sağlığı, erişim:01/10/2019, http://www.tdb.org.tr/sag_menu_goster.php?Id=226
2. Boggess KA. Maternal oral health in pregnancy. Obstet Gynecol. 2008; 111(4): 976-986
3. Polyzos NP, Polyzos IP, Zavos A, Valachis A, Mauri D, Papanikolaou EG, Tzioras S, Weber D, Messinis IE. Obstetric outcomes after treatment of periodontal disease during pregnancy: systematic review and meta-analysis. BMJ. 2010;341: c7017
4. Armitage GC. Bi-directional relationship between pregnancy and periodontal disease. Periodontol 2000. 2013; 61(1): 160-176
5. Figuero E, Carrillo-de-Albornoz A, Martin C, Tobias A, Herrera D. Effect of pregnancy on gingival inflammation in systemically healthy women: a systematic review. J Clin Periodontol. 2013; 40(5): 457-473
6. Newman M, Takei H, Klokkevold P, Carranza F. Carranza’s Clinical Periodontology 11th edition St. Louis: Mosby 2012: 414- 418
7. Ide M, Papapanou PN. Epidemiology of association between maternal periodontal disease and adverse pregnancy outcomes-systematic review. J Clin Periodontol. 2013; 40(14):181-194
8. Wiener RC, Wiener-Pla R. Literacy, pregnancy and potential oral health changes: the internet and readability levels. Matern Child Health J. 2014; 18(3): 657-662
9. Bodur S, Özcan E, Gün İ. Gebeliğin periodontal hastalığı: gingivanın hamilelik tümörü. Perinatoloji Derg. 2010; 18(2): 55-58
10. Redman CW, Sargent IL. Latest advances in understanding preeclampsia. Science. 2005; 308(5728): 1592-1594
11. Dasanayake AP, Chhun N, Tanner AC, Craig RG, Lee MJ, Moore AF, Norman RG. Periodontal pathogens and gestational diabetes mellitus. J Dent Res. 2008; 87(4): 328-333
12. Sağlam Ebru, Saruhan Nesrin, Çanakçı Cenk Fatih; hamilelik ve periodontal hastalık, Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi 2014; 4(4): 261-267
13. Peker RB, Sezgin ÖS. Diş hekimliği radyolojisinde hamile hastalara yaklaşım. Harorlı A, editör. Diş Hekimliği Radyolojisinde Farklı Yaklaşımlar. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2019. p.41-5
14. Mecdi Meltem, Hotun Nevin Şahin, Gebelikte ağız ve diş sağlığı, Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi 2015; 24(4): 161-166
15. Bal Bengin, Hamilelik ve Diş hekimliği, GÜ diş hek. Fak. Dergisi 1989; 6(2): 261-268
16. Goldenberg RL, Hauth JC, Andrews WW. Intrauterine infection and preterm delivery. N Engl J Med. 2000; 342: 1500–1507
17. Wessel H, Cnattingius S, Bergstrom S, Dupret A, Reitmaier P. Maternal risk factors for preterm birth and low birthweight in Cape Verde. Acta Obstet Gynecol Scand. 1996; 75: 360–366
18. Collins JG, Smith MA, Arnold RR , Offenbacher S. Effects of Escherichia coli and Porphyromonas gingivalis lipopolysaccharide on pregnancy outcome in the golden hamster. Infection and Immunity 1994; 62: 4652–4655.
19. Boggess KA, Madianos PN, Preisser JS, Moise KJ, Jr, Offenbacher S. Chronic maternal and fetal Porphyromonas gingivalis exposure during pregnancy in rabbits. Am J Obstet Gynecol. 2005; 192: 554–557
20. Offenbacher S, Katz V, Fertik G et. al. Periodontal infection as a possible risk factor for preterm low birth weight. J. Periodontol 1996; 67: 1103–1113
21. Michalowicz BS, DiAngelis AJ, Novak MJ et. al. Examining the safety of dental treatment in pregnant women. J Am Dent Assoc. 2008; 139: 685–695
22. Kim AJ, Lo AJ, Pullin DA, Thornton-Johnson DS, Karimbux NY. Scaling and root planing treatment for periodontitis to reduce preterm birth and low birth weight: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. J. Periodontol 2012; 83: 1508– 1519.